Een essay uit het boek Lucy, Darwin en Lady Gaga. Over onze natuurinstincten wanneer het aankomt op vlees eten.
Door Mark van Vugt
Vlees is een belangrijke voedselbron in de meeste culturen wereldwijd. Nederlanders eten gemiddeld 38 kilo vlees per persoon per jaar en er worden in Nederland jaarlijks 604 miljoen vleeskuikens, 15 miljoen varkens, en 4 miljoen runderen en kalveren geslacht. Ondanks diverse campagnes van milieuorganisaties om Nederlanders minder vlees te laten eten is het vleesgebruik stabiel gebleven in de afgelopen jaren, met zelfs een lichte stijging in 2018 en 2019.
Beleidsmakers zouden er goed aan doen om iets te weten te komen over de bijzondere rol van vlees in de menselijke evolutie en in huidige jager-verzamelaarsculturen. De groei van het menselijk brein is mede te danken aan de consumptie van dierlijk vlees dat rijk is aan calorieën, mineralen en vitaminen. Maar het is een illusie om te denken dat vlees noodzakelijk was voor de overleving van de vroege mens; voedselarcheologe Christina Warinner noemt dit de vleesmythe. Vlees nam waarschijnlijk maximaal 25 tot 30 procent van het oerdieet in beslag.
Het grootse deel van het menu van onze voorouders bestond uit noten, zaden en vruchten. Vlees was een statusproduct en werd rijkelijk gedeeld in de vroegere jager-verzamelaarssamenlevingen zodat ieder stamlid een stukje kreeg. Met vlees kon je laten zien dat je een goede jager was, en dat gaf veel aanzien in de groep.
Helaas is er momenteel een vleesmismatch: we eten veel te veel vlees en dat heeft grote consequenties voor onze planeet. De mondiale vleesproductie is niet alleen verantwoordelijk voor ongeveer 15 procent van de uitstoot van schadelijke stoffen in de atmosfeer, het vreet ook energie, kost heel veel zoet water en zorgt voor vervuiling en ontbossing. Voldoende reden om onze vleesconsumptie eens goed tegen het licht te houden en te onderzoeken hoe we dat gedrag zouden kunnen veranderen.
In een recent onderzoek gaven we deelnemers drie verschillende boodschappen over vlees via een krantenartikel en foto’s. In de eerste werd gewezen op de gezondheidseffecten van vlees eten op de lange termijn zoals darmkanker, in de tweede werden de consequenties voor het milieu benadrukt, en in de derde werd gewezen op de vieze, onnatuurlijke producten die in vlees kunnen zitten, zoals de toevoeging van roze slijm om bacteriën in het vlees te doden. Alleen de laatste boodschap bleek te zorgen voor een verminderde behoefte aan vlees, omdat het gepaard ging met een reactie van walging. In een vervolgstudie voegden we informatie toe over hoe onze vleesconsumptie het dierenwelzijn aantast. Dat bleek net zoveel effect te hebben als de vlees-is-vies boodschap, en leidde daarnaast ook tot een sterkere voorkeur om groenten en fruit te eten.
Onze conclusie was dat vleesliefhebbers gevoelig zijn voor onmiddellijke zintuiglijke ervaringen. Wil je hen op andere gedachten brengen, dan moet je gevoelens van walging zien op te wekken, bijvoorbeeld over het aangedane dierenleed.
Dat zegt iets over hoe ons brein werkt als het gaat om gedragsverandering ten aanzien van milieu en gezondheid.
Je kunt mensen proberen te overtuigen met allerlei informatie over hoe de planeet te lijden heeft van onze acties, maar mondiale milieuproblematiek interesseert ons oerbrein geen moer. Onze beslissingen zijn allereerst gericht op eigenbelang: waarom zou ik me dat lekkere stukje vlees onthouden, terwijl ze in de VS drie keer zoveel vlees consumeren? Bovendien overheerst ons kortetermijndenken: ja, als ik nú ziek word van het eten van vlees dan doe ik er iets aan, maar of ik op lange termijn misschien darmkanker krijg, zal me nu worst wezen.
Verder nemen we beslissingen die onze status verhogen: in veel arme culturen heeft vlees een hoge status en als landen welvarender worden, gaat de vleesconsumptie omhoog. Ten slotte reageert ons
brein op onmiddellijke emoties als angst, gevaar of walging.
ja, als ik nú ziek word van het eten van vlees dan doe ik er iets aan, maar of ik op lange termijn misschien darmkanker krijg, zal me nu worst wezen.
Als milieuorganisaties het vleesgedrag van mensen echt willen veranderen, moeten ze rekening houden met onze oerinstincten ten aanzien van vlees. Er zou een hinderlijke geur aan vlees kunnen worden meegegeven, net zoals aan gas een penetrante geur is toegevoegd om ons te waarschuwen voor gevaar. Een foto op de vleesverpakking over hoe dit stukje vlees tot stand is gekomen – van slacht tot verpakking – kan ook helpen, net als de inzet van prestigieuze rolmodellen die vegetariër of veganist zijn in reclames, zoals topsporters (Novak Djokovic, Serena Williams), filmsterren (Kate Winslet, Liam Hemsworth) en muzikanten (Ariana Grande, Paul McCartney).
Hoogste tijd om de vleesmythe door te prikken.
Uit Lucy, Darwin en Lady Gaga van Mark van Vugt
Mark van Vugt is hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij heeft meer dan 200 wetenschappelijke publicaties achter zijn naam staan en schreef eerder De natuurlijke leider (samen met Anjana Ahuja), Gezag (samen met Max Wildschut) en Mismatch (samen met Ronald Giphart), die in diverse talen zijn verschenen. Hij wordt gezien als een van de invloedrijkste psychologen ter wereld van dit moment.
Mark van Vugt schreef naast vele wetenschappelijke publicaties ook de boeken: Lucy, Darwin & Lady Gaga, De natuurlijke leider (samen met Anjana Ahuja), Gezag (samen met Max Wildschut) en Mismatch (samen met Ronald Giphart), die in diverse talen zijn verschenen.
